EFSANELERİYLE KURŞUNLU HAN: Altı Ceneviz katedrali, üzeri Osmanlı kervansarayı
Perşembe Pazarı’nda Cenevizlilerden kalan sayılı eserlerden biridir Kurşunlu Han. Gerçi sadece zemini öyledir. 13. yüzyılda Cenevizlilerin inşa ettiği St. Michele Katedrali’nin zemin katı üzerine 1540 ile 1550 yılları arasında inşa edilmiştir.
Mimar Sinan tarafından inşa edilen bu eşsiz kervansaray, Kanuni Sultan Süleyman’ın damadı Sadrazam Rüstem Paşa tarafından yaptırıldığından bir adı da Rüstem Paşa Hanı’dır. Kürekçiler Caddesi Kardeşim Sokak’ta yer alan Kurşunlu Han’ın ortasında enfes bir üzüm çardağı vardır. Han girişinin sağında bir kuyu, kuyuda bir tulumba yer alır. Tulumba Bizans’tan kalma bir sütun başının üstündedir. Han bugünkü adını kurşundan yapılmış çatısından alır. 16. yüzyıla ait vakfiye senedinde de bu adla anılır. Fakat, bu kurşunlu çatı 1970’li yıllarda sökülüp satıldığından bugün yerinde yeller esmektedir. Eskiden iki kapılı olduğu söylenen han, Batı kapısına dükkan yapılması nedeniyle artık tek kapılıdır. Vakfiye olarak inşa edilen handaki 60 dükkanın bugün sadece 5 tanesi Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne aittir.
Kurşunlu Han’ın altındaki dehlizler sadece Cenevizlilerin izlerini bugüne taşımakla kalmaz, kulaktan kulağa yayılan efsanelere de kaynaklık eder. Rivayetlerden biri Kurşunlu Han’ın olduğu yerin Haliç’te bir ada olduğu, bu adacığa Cenevizliler tarafından bir hapishane ve kilise yapıldığı yönünde. Hanın altındaki dehlizlerin tünellere çıktığı da söylenir, ancak hâlâ bu tünelleri bulan olmamıştır. Bir kaç yüz metre ötesindeki Yelkenciler Hanı da, Kurşunlu Han ile benzer özellikler taşır. İşlevsellik ve mimari olarak da, efsaneler olarak da. İki hanı yer altından bir tünelin birleştirdiği söylenir.
Kurşunlu Han’ın ihtişamı etrafı betonarme binalarla sarılı olduğundan dışarıdan tam anlaşılamaz. Kurşunlu Han’ın zemin katında tonozlu örtü sistemi varken, üst katında tonozlu, revaklarında ise kubbeli örtü sistemi göze çarpar. Güney cephesi eski Galata surlarına yaslanan Kurşunlu Han’ın Batı cephesi de bitişik nizamdır. Eski katedral üzerine inşa edildiğinden hem Ceneviz mimarisi, hem de Osmanlı mimarisi özellikleri gösterir.
Kurşunlu Han’ın 500 yıla yakın zamandır önce kervansaray, sonra da kalıcı dükkanlarıyla esnafa, tacirlere ve zanaatkarlara ev sahipliği yapması Perşembe Pazarı’nın Osmanlı ticaret hayatında tuttuğu önemli yere dalalet eder.
Perşembe Pazarı kimliğinin doğup büyüdüğü beşiklerden ilki Fatih Sultan Mehmet’in yaptırdığı Galata Bedesteni (Fatih Çarşısı) ise, bir diğeri de Kanuni Sultan Süleyman döneminde yapılan Kurşunlu Han’dır. Üstelik bu özelliği sadece geçmişte kalmaz, bugün de hırdavatçı dükkanları, tornacılar, imalathaneler ve atölyeler ev sahipliği yaparak bu kimliğini yaşatır. Perşembe Pazarı’ndaki pek çok han, çarşı ve sokak gibi…
