ARAP CAMİİ: Perşembe Pazarı’nın kalbinde köklü bir cami
Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethettiğinde Galata’da hakim olan Cenevizliler savaşmadan anlaşma ile kenti teslim ederler. Buna göre, Cenevizliler din ve ticaret serbestisine sahip olacak, kiliselerine dokunulmayacaktır. Bir tek San Paolo e San Demonico Kilisesi istisna tutulur. Galata’nın en büyük kilisesi Camii Kebir adıyla camiye çevrilir. Bu istisnanın nedeni, bu mabedin 715 yılında İstanbul’u kuşatan Arap komutanlarından Müslime bin Abdülmelik tarafından yaptırılmış bir camii olduğuna inanılması. Bugün de Arap Camii’nin kapısındaki tabelada “Bizans semalarında ilk ezanı Muhammedi’nin yükseldiği camii” notuyla bu bilgi paylaşılıyor. Kutsal Emanetler’in de saklandığı Arap Camii’nde Kadir Gecesi’nde ve belirli günlerde bu emanetler görülebiliyor.
Arap Camii, bugün etrafını kuşatan çirkin binalarla kuşatılmış halde. Perşembe Pazarı’nın pek çok tarihi eseri gibi heybetini ara sokaklarda gizliyor. Emeviler tarafından yapıldığı, Emevi kuşatması bitince Dominikan tarikati tarafından çan kulesi eklenerek kiliseye çevrildiği ifade ediliyor. Bu tezi savunanlar caminin Arap mimarisini andırdığını, minaresinin 716 yılında Şam’da yapılan Emevi Camii’ne çok benzediğini söylüyor. Fatih Sultan Mehmet’in çan kulesini minareye, kiliseyi de camiye dönüştürdüğü biliniyor.
Bazı önemli tarihçiler ise Arapların İstanbul’da cami yaptırdığı iddiasını “efsane” olarak nitelendiriyor. Arap Camii’nin de o yıllarda Avrupa’da moda olan gotik mimari üslubuyla inşa edilidiğini vurguluyorlar. Bu iddiaya göre, camiinin adı Endülüs yıkılınca 1592 yılında İstanbul’a gelen Arapların bu bölgeye yerleştirilmesinden geliyor. Fetihten sonra Cenevizlilerden alınan kilisenin ekler yapılarak camiye dönüştürüldüğü söyleniyor. Mihrabın tepesindeki tonoz, çan kulesi, dehliz, kuledeki freskler, pencereler hâlâ gotik üslubu taşıyor. 19. yüzyıla girerken büyük bir onarım geçiren caminin döşemesinden 100 civarında Cenevizli mezar taşı ve kitabesi çıkarılmış ve Arkeoloji Müzesi’ne konulmuş. Tarihsel iddialar bir yana, pek çok kültürün izlerini taşıyan Arap Camii, Perşembe Pazarı’nın tarihsel dokusuna çok uygun, ama bilinen cami biçimlerinden oldukça farklı, özgün bir cami.
Arap Camii Derneği’nin bastırdığı kitapçıktaki tarihsel bir bilgiyi de söylemeden geçmek olmaz. Buna göre, İstanbul’un işgali sırasında Anadolu’ya gizlice silah ve cephane taşınmasında Arap Camii önemli rol oynuyor. Camiide tabutlara doldurulan silah ve cephaneler, kılınan cenaze namazının ardından Yağkapanı’ndan mavnalara yükleniyor ve İnebolu’ya gönderiliyormuş. İnebolu’dan da Kuva-yı Milliye güçlerine…
